هسته
هسته پروکاریوت معادل هسته یوکاریوتی بوده و آن را می توان پس از رنگ آمیزی در میکروسکوپ نوری مشاهده کرد. واکنش شیمیایی فولگن در آن مثبت می باشد که نشان دهنده وجود DNA است. در نوکلئوئید سلول های پروکاریوتی غشای هسته ای و دستگاه میتوتیک وجود ندارد. در مکان هسته رشته هایی از DNA وجود دارد نوکلوئید سلول باکتری هایی که تاکنون مشاهده شده اند به صورت یک مولکول گرد می باشد که می توان معادل یک کروموزوم هاپلوئیدی به طور تقریبی یک میلیمتر در حالت مستقیم باشد.
ساختمان سیتوپلاسم
در سلول پروکاریوت پلاستید وجود ندارد. بنابراین در ساختمان های نظیر میتوکندری و کلروپلاست در آن مشاهده نمی‌شود. آنزیم هایی که عمل حمل الکترون را به عهده دارند، در چین خوردگی های غشای سلولی قرار دارند. پیگمان های فتوسنتزی مانند کارتنوئید و باکتروکلروفیل در باکتری های فتوسنتزی در ساختمان های خاص غشایی قرار دارند که ممکن است به صورت حفره های گرد یا به صورت لایه های پهن مانند ورق در زیر غشا باشند. غشای فتوسنتزی اغلب به شکل ساختمان های چند لایه ای به نام تیلاکوئید می باشند. ساختمان میکروتوبولی از اختصاصات سلولهای یوکاریوتی است در پروکاریوت ها وجود ندارد. در هر حال، میکروسکوپ الکترونیکی در تعداد کمی از باکتریها ساختمان‌های را نشان می دهند که مشابه میکروتوبولها هستند.
در سلول پروکاریوت پلاستید وجود ندارد. بنابراین در ساختمان های نظیر میتوکندری و کلروپلاست در آن مشاهده نمی‌شود. آنزیم هایی که عمل حمل الکترون را به عهده دارند، در چین خوردگی های غشای سلولی قرار دارند. پیگمان های فتوسنتزی مانند کارتنوئید و باکتروکلروفیل در باکتری های فتوسنتزی در ساختمان های خاص غشایی قرار دارند که ممکن است به صورت حفره های گرد یا به صورت لایه های پهن مانند ورق در زیر غشا باشند. غشای فتوسنتزی اغلب به شکل ساختمان های چند لایه ای به نام تیلاکوئید می باشند. ساختمان میکروتوبولی از اختصاصات سلولهای یوکاریوتی است در پروکاریوت ها وجود ندارد. در هر حال، میکروسکوپ الکترونیکی در تعداد کمی از باکتریها ساختمان‌های را نشان می دهند که مشابه میکروتوبولها هستند.
لایه هایی که سلول پروکاریوت را احاطه می کنند، مجموعه پوشش سلولی نامیده می شود. ساختمان و تشکیلات پوشش سلولی در باکتری های گرم مثبت وگرم منفی با هم برابر نیستند. در حقیقت، این تفاوت موجب شده که باکتری ها را به دو گروه تقسیم نمایند:
الف) پوشش سلولی باکتری های گرم مثبت: تقریبا ساده است و از دو یا سه لایه شامل غشای سیتوپلاسمی، یک لایه ضخیم پپتیدوگلایکن و در برخی از باکتریها یک لایه خارجی به نام کپسول تشکیل شده است.
ب) پوشش سلولی باکتری های گرم منفی: پوشش سلولی در باکتری گرم منفی خیلی پیچیده است و ساختمان چند لایه ای دارد که به نام غشای داخلی در باکتری گرم منفی توسط لایه سطحی از پپتیدوگلایکن احاطه شده و به لایه پیچیده ای به نام غشای خارجی چسبیده است. کپسول ممکن است در خارجی ترین بخش سلول موجود باشد. فضای بین غشای داخلی و خارجی را فضای پری پلاسمیک می نامند.
غشای سیتوپلاسمی
الف) ساختمان: غشای سیتوپلاسمی باکتریها را همچنین غشای سلولی نیز می نامند
که از مقاطع نازکی تهیه شده است. غشای سیتوپلاسمی نوعی واحد غشایی مشخصی
است که از فسفولیپید و پروتئین تشکیل شده است. تشکیلات غشا به علت فقدان
استرول با یوکاریوت ها تفاوت دارد. چین خوردگی غشای سلولی به داخل
سیتوپلاسم موجب تشکیل ساختمان های خاصی به نام مزوزوم می‌شود. دو نوع
مزوزوم شناخته شده است یکی مزوزوم میانی یا سپتال یا دیواره که فعالیت آن
ساختمان ساختن دیواره مجزا کننده دو سلول متصل به هم در هنگام تقسیم است.
نوع دوم مزوزوم جانبی است مولکول DNA باکتری به مزوزوم میانی متصل است.
دیواره سلولی باکتریها
لایه‌هایی از پوشش سلولی بین غشای سیتوپلاسمی و کپسول قرار دارند مجموعا دیواره سلولی نامیده می‌شوند. دیواره سلولی در باکتری های گرم مثبت به طور عمده از پپتیدوگلایکن و اسیدهای تیکوئیک تشکیل شده است. در حالی که دیواره سلولی باکتری های گرم منفی شامل پپتیدوگلایکن و غشای خارجی است. دیواره سلولی باکتری لایه محکمی از ماده ای به نام مورین، موکوپپتید یا پپتیدوگلایکن دارد(هر سه به یک معنی هستند).
باکتری را بر طبق پاسخ به روش رنگ آمیزی گرم به دو گروه گرم مثبت وگرم منفی تقسیم می‌نمایند. این روش به نام کریستین گرم، بافت شناس مشهور نامگذاری شده است که باکتری ها را در بافت های آلوده رنگ آمیزی می کرد. در این روش سلول ها ابتدا توسط کریستال ویوله و ید رنگ آمیزی شده و سپس با استون یا الکل شسته می شوند. در مرحله دوم باکتری های گرم منفی رنگ خود را از دست داده و بی رنگ می شوند. در صورتی که باکتری های گرم مثبت رنگ خود را از دست نداده و رنگی باقی می مانند. تفاوت بین باکتری های گرم مثبت و گرم منفی در ترکیبات ساختمان دیواره سلولی آنها می باشد. چنانچه دیواره سلولی باکتری گرم مثبت بعد از مرحله رنگ آمیزی اما قبل از شستن با استون یا الکل برداشته شود این باکتری ها گرم منفی خواهند شد.
کپسول و گلیکوکالیکس
در خارج دیواره سلولی اکثر باکتری ها در هنگام رشد در محیط طبیعی ماده لزج و چسبنده وجود دارد که در بسیاری از موارد از جنس پلی ساکارید است. هنگامی که پلیمر خارج سلولی به صورت متراکم و دارای حدود واضح و مشخص اطراف باکتریها را احاطه کند، به آن کپسول گویند.رچنانچه این ماده متراکم نباشد و به صورت الیاف درهم و شلی از فیبرهای خارج سلولی تشکیل شده باشد، آن را گلیکوکالیکس می نامند. کپسول در تهاجم باکتری های بیماریزا دخالت می کند و مانع فاگوسیتوز شدن باکتری ها می گردد.
تاژک
تاژک باکتری زائده مارپیچی باریک و دراز شبیه نخ می باشد، که منحصراً از پروتئین تشکیل شده است. قطر آن حدود ۱۲ تا ۳۰ نانومتر است. در باکتری هایی که تاژک دارند یک اندام حرکتی بوده و در این حالت، باکتریها متحرک هستند. تاژک باکتری ها به سه شکل مشاهده می شود:
لایه‌هایی از پوشش سلولی بین غشای سیتوپلاسمی و کپسول قرار دارند مجموعا دیواره سلولی نامیده می‌شوند. دیواره سلولی در باکتری های گرم مثبت به طور عمده از پپتیدوگلایکن و اسیدهای تیکوئیک تشکیل شده است. در حالی که دیواره سلولی باکتری های گرم منفی شامل پپتیدوگلایکن و غشای خارجی است. دیواره سلولی باکتری لایه محکمی از ماده ای به نام مورین، موکوپپتید یا پپتیدوگلایکن دارد(هر سه به یک معنی هستند).
باکتری را بر طبق پاسخ به روش رنگ آمیزی گرم به دو گروه گرم مثبت وگرم منفی تقسیم می‌نمایند. این روش به نام کریستین گرم، بافت شناس مشهور نامگذاری شده است که باکتری ها را در بافت های آلوده رنگ آمیزی می کرد. در این روش سلول ها ابتدا توسط کریستال ویوله و ید رنگ آمیزی شده و سپس با استون یا الکل شسته می شوند. در مرحله دوم باکتری های گرم منفی رنگ خود را از دست داده و بی رنگ می شوند. در صورتی که باکتری های گرم مثبت رنگ خود را از دست نداده و رنگی باقی می مانند. تفاوت بین باکتری های گرم مثبت و گرم منفی در ترکیبات ساختمان دیواره سلولی آنها می باشد. چنانچه دیواره سلولی باکتری گرم مثبت بعد از مرحله رنگ آمیزی اما قبل از شستن با استون یا الکل برداشته شود این باکتری ها گرم منفی خواهند شد.
کپسول و گلیکوکالیکس
در خارج دیواره سلولی اکثر باکتری ها در هنگام رشد در محیط طبیعی ماده لزج و چسبنده وجود دارد که در بسیاری از موارد از جنس پلی ساکارید است. هنگامی که پلیمر خارج سلولی به صورت متراکم و دارای حدود واضح و مشخص اطراف باکتریها را احاطه کند، به آن کپسول گویند.رچنانچه این ماده متراکم نباشد و به صورت الیاف درهم و شلی از فیبرهای خارج سلولی تشکیل شده باشد، آن را گلیکوکالیکس می نامند. کپسول در تهاجم باکتری های بیماریزا دخالت می کند و مانع فاگوسیتوز شدن باکتری ها می گردد.
تاژک
تاژک باکتری زائده مارپیچی باریک و دراز شبیه نخ می باشد، که منحصراً از پروتئین تشکیل شده است. قطر آن حدود ۱۲ تا ۳۰ نانومتر است. در باکتری هایی که تاژک دارند یک اندام حرکتی بوده و در این حالت، باکتریها متحرک هستند. تاژک باکتری ها به سه شکل مشاهده می شود:
- مونوتریش (یک تاژک در یک قطب باکتری)
- لوفوتریش (تعدادی تاژک در یک قطب باکتری)
- پری تریش (تعداد زیادی تاژک در اطراف باکتری).
تاژک توسط ساختمان پیچیده ای شامل قلاب و جسم پایه ای به جسم سلولی باکتری
اتصال دارد. قلاب، ساختمان منحنی شکل کوتاهی است. جسم پایه ای از تعداد
زیادی حلقه تشکیل شده است که در باکتری گرم مثبت یک جفت حلقه و در باکتری
گرم منفی دو جفت حلقه می باشد.
عالی